bijzondere letters: alfabetten

Morgen ben ik jarig. En ik heb mijzelf een bijzonder cadeau gegeven: een nieuw project, 365 dagen lang.

Tijdens mijn zoektocht naar mooie en bijzondere letters voor deze blog stuitte ik vaak op prachtige alfabetten. Een aantal daarvan heb ik hier ook al laten zien. Maar ik vond er meer en meer en ik bedacht ook zelf vaak: hiervan (vul in: takjes, gekookte spaghetti, legoblokjes en nog veel meer)  kun je een prachtig alfabet maken. Het alfabet met letters in welke vorm dan ook, van welk materiaal dan ook of op welke manier dan ook, vind ik vaak een mooi gegeven. Een mooi beeld. Het heeft iets gestileerd, iets grafisch. Het is ook een een bekend beeld. Het is de basis die wij gebruiken voor ons communiceren, of dat nu een gesprek is of een geschreven tekst. Het alfabet is een van de eerste dingen die we onze kinderen leren, al dan niet met gegoten in een pakkende melodie. En dat alfabet gaat nooit meer uit je kop. Iedereen weet de letters van a tot en met z op te noemen in de juiste (alfabetische) volgorde. Kortom, het alfabet is een van de belangrijkste rijtjes die we leren in ons leven. En juist dat rijtje kun je in mooie vormen gieten. Door middel van apart materiaal. Door middel van goed te kijken om ons heen (bijvoorbeeld het luchtalfabet of het vlinderalfabet die op deze blog staan) en dat vast te leggen. Of bijvoorbeeld door middel van een nieuw letterontwerp.

Ik ga een 365 alfabetten maken, zoeken en bloggen. Maar niet hier. Deze site is voor alle mooie letters bedoeld, voor juist die ene bijzondere van de zesentwintig. Voor letters op een andere manier. Maar wel op de blog Een alfabet per dag. Gelinkt aan het adres: http://365alfabet.blogspot.nl/  Vanaf morgen, 26 september dus. Want dan ben ik jarig. En ik trakteer op letters.

Oke dan, een sneak preview. Het alfabet van morgen. Maar dan net even anders:

Exposerende letters: Leestekenen

Op maandag 13 augustus scrollde ik door mijn twitterberichten, las en hier en daar wat. Tot ik op een bericht stuitte van het museum Meermanno in Den Haag. Iets over letters. Daar heb ik natuurlijk een sensor voor, mijn aandacht was meteen getrokken. Ik las snel: tentoonstelling, Joke van Leeuwen, fotowedstrijd 'Toevallige Letters'. Huh? Toevallige letters? Zo noem ik mijn 'gevonden' letters in de natuur, op straat, in een voorwerp, et cetera altijd. Zouden ze hier hetzelfde bedoelen?

Ja. Ze bedoelden hetzelfde. In museum Meermanno is (bijna was) een tentoonstelling ingericht door Joke van Leeuwen 'Leestekenen' met een bijbehorende fotowedstrijd: Heb je ooit ergens een toevallige letter gefotografeerd, stuur hem dan in voor 15 augustus, was de strekking. Nou toevallig heb ik al vele toevallige letters gefotografeerd! Ik heb er direct twee ingestuurd, maar er zaten al heel wat mooie exemplaren bij. Maar belangrijker voor mij was om die tentoonstelling te bezoeken. Hij loopt tot 19 augustus en gaat over het 'hechte samengaan van beeld en tekst.' Er wordt naast het werk van Joke van Leeuwen zelf en de collectie van Meermanno vooral aandacht gegeven aan de letters van het alfabet.

Gisteren, donderdag 16 augustus toog ik met twee zonen en mijn moeder richting Den Haag. Het is een prachtige tentoonstelling in een prachtig gebouw. Ik zou hier wel de hele tekst die Joke van Leeuwen geschreven heeft voor 'Leeslint', het blad van Meermanno willen overschrijven. Hoe haar fascinatie voor letters al op jonge leeftijd begon. Hoe het alfabet voor ons al zo vanzelfsprekend is geworden, maar dat voor kinderen nog helemaal niet zo is. Over ABC-boeken die er in allerlei vormen en maten bestaan, over de oude prachtige miniaturen 'waarop een hoofdletter soms bijna verdwijnt in de rijkdom van een afbeelding', over oude foto's waarop haar vader samen met anderen letters vormen....

Speciaal voor de tentoonstelling heeft Joke van Leeuwen een nieuw beeld-ABC gemaakt, in een mengvorm van tekeningen en collages van oude gravures. Die heb ik uiteraard meteen in postervorm gekocht. En ze heeft een jaar lang allerlei vormen gefotografeerd die onbedoeld op een letter lijken, de 'toevallige letters'. Jammer dat daar geen poster van gemaakt is, het zijn mooie letters geworden, zoals bijvoorbeeld de twee rietstengels die samen met hun weerspiegeling de letter K wordt.

foto: Joke van Leeuwen

Ik heb genoten van de tentoonstelling, mijn achtjarige zoon was vooral gefascineerd door de vele televisies waar Europeanen in hun eigen taal het alfabet opzeggen. Mijn driejarige zoon werd door oma gewezen op zijn eigen letter, die hij al van verre herkent: de P, waar hij verrukt op reageerde. Het mooiste vonden ze trouwens de Lettertuin, onderdeel van Meermanno, die niet tot de tentoonstelling behoort, maar er wel goed op aansluit.

Een aanrader voor de letterliefhebber dus. Jammer dat ik er zo laat achter kwam en dat hij nog maar tot en met a.s. zondag te zien is. Maar mocht je nog tijd hebben, ga er dan zeker even heen!

toevallige letters: p

Ik ben niet de enige in huis die 'letters' ziet in allerhande voorwerpen. Ik schreef al eerder dat Pepijn van drie jaar 'zijn' letter P opzoekt in woorden en teksten. Maar hij was ook verrukt om te ontdekken dat hij ze ook zelf kan maken. Van een speelgoedslang bijvoorbeeld.

En je kunt hem ook als autobaan gebruiken...

Eerste letters: P

Mijn jongste zoon heet Pepijn. Hij is drie jaar en twee maanden. Praten doet hij nog niet echt. Hij brabbelt, zet wat woordjes achter elkaar in de hoop dat wij hem begrijpen en als dat niet het geval is neemt hij je bij de hand of probeert het door middel van gebaren duidelijk te maken. Soms, als het niet goed lukt, wordt hij gefrustreerd en boos. Maar meestal is het een vrolijk baasje. Hij zingt: 'Hoof, tadie, nienteen' en legt daarbij zijn handen op zijn hoofd, schouders, knieën en voeten.' Hadiedie ...neus!' Hij heeft tal van woorden die ik inmiddels prima begrijp, maar een hoop mensen (nog) niet. 'Bobu' is bord, 'nie' is fiets, of televisie of vis of regen (waarbij hij zijn handen met gespreide vingers van boven zijn hoofd naar beneden laat gaan) en 'nah' is slapen. We zijn hard met hem aan het oefenen (o.a. met behulp van logopedie) om zijn taalproductie op te laten schroeven. Over een maandje of 10 gaat hij immers al naar school.

Op een dag verbaasde hij mij zeer door op een boek de letter P aan te wijzen en 'mo' te zeggen. 'Mo' is het woord voor 'ik' of 'mij(n)'. Ik prees hem uitbundig, ja dat was inderdaad zijn letter, de letter van Pepijn! Ik kan nu geen boek meer met hem openslaan of hij moet de P zoeken, De J en de F kent hij inmiddels ook al (van zijn grote broers Julian en Finn). En elke woensdag ziet hij zijn letter twee keer op de deur staan waar we later naar binnen gaan:

Je snapt wel dat ik heel trots ben op mijn kleine grote man! 

kinderletters: nonsensversjes van A tot Z

Het is kinderboekenweek. Het thema is De Grote Tekententoonstelling. Op school bij mijn kinderen doen ze er een een project over. Finn uit groep drie werkt over Floddertje ('Wij ijsen eis!') en Julian uit groep 5 heeft als thema beeldtaal en illustraties. Ze bekijken daarbij hoe de eerste afbeeldingen met taal te maken hadden en hoe die eruit zagen. Daarna zijn ze zelf aan de slag gegaan en hebben ze hun eigen naam in drie verschillende alfabetten gemaakt. Woensdagavond is het inloopavond. Ik mag mijn fototoestel zeker niet vergeten!

Volgens mijn oudste zoon mag dit boek niet ontbreken in mijn letterblog. Een kusje in een doos. Nonsensversjes van A tot Z van Lidy Peters en Marijke Brugmans. Het sluit naadloos aan bij het thema van de kinderboekenweek. Er staan prachtige tekeningen in.

In dit boekje staan 26 versjes, elk over een letter in het alfabet. Bij elke letter staat een grappige illustratie. Het zijn echte nonsensversjes. Ze gaan niet echt ergens over. De rode lijn is de desbetreffende letter. Maar leuk zijn ze wel.

Julian heeft de leukste versjes uitgezocht. Hij las voor, ik mocht typen:

J


Jojo op, jojo neer
jojo heeft het heen en weer
Jojo rond, jojo rood
als jojo stopt, is jojo dood


Dood als een pier
het geeft geen zier
Jojo krijgt het heen en weer
van jojo op en jojo neer






N


Niets en nooit
zaten in een boot
we zinken, zei niets
niets, zei Nooit


S


Sylvester moet gapen
Sylvester moet slapen
een lakentje van kant
het water voor de brand
als muizenissen komen
een strik op al je dromen


Sylvester moet gapen
Sylvester moet slapen
met stout vuur mijn liefje
gaat lucifer-diefje
met vier emmers zand
naar drakendromenland


G


Gijsje Goedhartje
geef me een kwartje
een kwartje voor een hap
ik zit zo krap
een kwartje van zilver
een kwartje van goud
Gijsje is gierig en ik heb het koud


Gesina Gluiper
geef me een stuiver
een stuiver voor een slok
het water is op
een stuiver van een koper
een stuiver van goud
Gesina is gierig en de stuiver is oud

Het boek heb ik overigens uit de bibliotheek, hij werd afgevoerd en ik kon hem voor een habbekrats meenemen. Of het nu te koop is, betwijfel ik. Het is al 17 jaar oud.

Alle letters: alfabetisering

Letters zijn slechts tekens om daarmee woorden te vormen. En pas als er woorden zijn, kunnen er zinnen gevormd worden en vervolgens teksten geproduceerd worden. Nu zijn er nog vrij veel mensen voor wie die teksten niet zo eenvoudig zijn. Het is dan ook de week van de alfabetisering. Het motto is deze keer: Samen werken aan geletterdheid draait om twee letters: NU


Moeite met lezen en schrijven

Nog steeds hebben 1,5 miljoen volwassen Nederlanders grote moeite met lezen en schrijven. En circa 40.000 kinderen verlaten ieder jaar de basisschool met een leesachterstand van twee jaar.



Kranten  in eenvoudig Nederlands

Veel instellingen en bedrijven proberen al om hun folders en andere informatie eenvoudiger te maken. Zo is de rabobank begonnen met een brochure waarin stap voor stap op een eenvoudige wijze het ‘moderne’ bankieren wordt uitgelegd. Maar ook vijf landelijke dagbladen doen mee aan een actie om aandacht te vragen voor de anderhalf miljoen volwassen Nederlanders die amper kunnen lezen of schrijven. De Volkskrant, Trouw, De Pers, Metro en Spits drukken komende week een van hun pagina's af in extra eenvoudig Nederlands om te wijzen op het belang van lezen en schrijven.

Dit zijn foto's van de Metro van dinsdag 7 september 2010.

Links staat een interview met iemand die tot voor kort bijna niet kon lezen en schrijven in 'gewone' taal, en rechts in eenvoudigere taal.

Het interview is herschreven door uitgeverij Eenvoudig Communiceren.

Stichting Lezen & Schrijven

Prinses Laurentien zit in het bestuur van de stichting Lezen & Schrijven. Zij was vandaag aanwezig bij een recordpoging voorlezen. Tienduizenden kinderen in het hele land zullen gelijktijdig gaan voorlezen.  Daarnaast hield zij vandaag haar jaarlijkse speech bij de uitreiking van de Nationale Alfabetiseringsprijzen. Het is vandaag dan ook Wereldalfabetiseringsdag. De VoorleesExpress heeft daarbij trouwens de eerste prijs in de wacht gesleept. Meer hierover willen lezen? Kijk dan op http://www.lezenenschrijven.nl/

In het hele land zijn er tal van activiteiten en campagnes bezig om dit probleem onder de aandacht te brengen. Want letters lijken zulke eenvoudige tekens, als er heel veel achter elkaar staan, is het voor sommigen best heel lastig! En er zijn teveel mensen die letterloos door het leven gaan! Terwijl letters zo leuk zijn, al zeg ik het zelf!

Kijk voor nog meer informatie op http://www.weekvandealfabetisering.nl/

Speciale letters: vingeralfabet

Letters kunnen ook uitgebeeld worden. Vooral doven maken gebruik van deze vorm van taal: gebarentaal. Een handalfabet of vingeralfabet is een verzameling gebaren waarmee alle letters van een alfabet worden uitgebeeld. Het spellen van woorden met behulp van de gebaren uit het handalfabet wordt vingerspelling genoemd. Vingerspelling wordt in gebarentaal gebruikt voor woorden en namen waar nog geen gebaar voor bestaat, of als een van de gesprekspartners het gebaar nog niet kent. Het kan ook worden gebruikt voor het benadrukken of verduidelijken van afkortingen, termen of eigennamen. Hieronder zie je het alfabet, gespeld met de vingers.





Voor telwoorden en sommige uitdrukkingen bestaat er ook vingerspelling. Zo bestaat er een gebaar voor I love You. Samengesteld uit de letters I, L en Y. I is de pink omhoog,  Bij de L staan de wijsvinger en de duim omhoog en bij de  Y staan de duim en de wijsvinger omhoog. Bij elkaar ziet dat er zo uit:

Ik vind het wel een mooi gebaar om aan mijn kinderen te leren. Voortaan steek ik zo mijn hand op als ik nog even naar ze zwaai in de klas!

Oude letters: 100 jaar leesplankje

Het leesplankje bestaat honderd jaar. Iedereen kent aap, noot en mies. Of het nu is omdat je er zelf mee hebt leren lezen of omdat je altijd wel iemand kende die zo'n ouderwetse schoolplaat met alle woorden erop thuis had hangen. Het leesplankje is nogal aan verandering onderhevig geweest. Mijn eerste woord was boom, daarna kwam roos en vis. Mijn zoontje van zes (groep drie) leert nu lezen en zijn eerste woord was maan. Daarna overigens ook roos en vis. Ik was de eerste schooldag van de eerste klas ziek thuis en een jongetje uit mijn klas kwam het 'huiswerk' brengen. Een grote b die ik over moest trekken. Zoonlief komt thuis met een vel vol met de letter m. Leren schrijven en lezen is vooral veel, heel veel oefenen.

Het bekende leesplankje met aap, noot en mies werd rond 1910 uitgegeven door de firma Hoogeveen. Wim heeft een pet op en kees en bok staan dezelfde kant op.

In 1955 heeft Wim zijn pet afgedaan en kijken de hond en de bok niet meer dezelfde kant op.

In 1967 was het plankje al van kunststof en zaten er lettertjes aan de zijkant van het plankje. Hierna werd deze leesplank niet meer in het onderwijs gebruikt.

In Zuid-Afrika werd er met soortgelijke leesplankjes gewerkt. Alleen de woorden waren uiteraard anders. Dit is een exemplaar uit 1925. Let op het woord saag en tou!

Wil je meer weten over leesplankjes, kijk dan eens op www.leesplankjes.nl. Of bekijk de uitzending van EenVandaag (van vandaag: 31 augustus 2010), via uitzending gemist of: www.eenvandaag.nl/binnenland/36299/100_jaar_leesplankje.

Op de afbeeldingen van de leesplankjes ligt het copyright bij Wolters-Noordhoff bv.